ትግርኛ

“ኣብ ቀራና ጎደናታት ደው ኢልኩም ተመልከቱ፡ እቲ ጥንታዊ መገድታትን እቲ ጽቡቕ ጎደናን ኣየናይ ምዃኑ ሕተቱ እሞ ብኣኡ ተመላለሱ፡ ሽዑ ንነፍስኹም ዕረፍቲ ኽትረኽቡ ኢኹም’’ (ኤር 6፡16)።

መእተዊ

እዚ ረዚን ቃልዚ፡ ነብዪ ኤርምያስ ንሰብ እስራኤል፡ ብፍላይ ከኣ ንሰብ ይሁዳ፡ ካብ ኣምላኽ ተቐቢሉ ዘመሓላለፈሎም መልእኽቲ እዩ። ድሕሪ ኣስታት 2600 ዓመታት እንተኾነውን ንዓና ዘመሓላልፎ ጠቓሚ መልእኽቲ ስለዘሎዎ፡ ቃል ናይ እግዚኣብሔር ስለዝኾነ፡ ወትሩ ግዜ ህያው እዩ። ታሪኻዊ ትሕዝቶ’ዚ መልእኽቲ ኣዚ ዝስዕብ እዩ። 600 ዓመታት ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ፡ ቅድሚቲ ናይ ምርኮ ዘመን ተባሂሉ ዝፍለጥ፡ ነብዪ ኤርምያስ ብብኽያትን ብቑዝማን ንህዝቢ እስራኤል ደጋጊሙ ኣብ ዝመኽረሉ ዝነበረ እዋን ዝተዋህበ ቃል እዩ። እግዚኣብሔር ህዝቢ እስራኤል መገዲ ስሒቶም ከምዘሎዉ ፈሊጦም፡ ናብቲ ናይ ቀደሞም ጽቡቕ ጎደና ኪምለሱ፡ ሳዕቤን ናይ ዘይምምላስ ግን ኣሰቓቒ መግዛእቲ ይጽበዮም ከምዘሎ የጠንቕቖም ነበረ። “…ዝተጋገየስ ኣይጥዓስንዶ? መገዲ ዝተጋገየኸ ኣይምለስንዶ?…” እናበለ እግዚኣብሔር ብነብያቱ ጌሩ ብተደጋጋሚ ንህዝቡ ኣብ ዘጠንቕቐሉ እዋን ዝተዋህበ ቃል እዩ።

እቲ ግዜ ዘይቕይሮ መልእኽቱ ንኣና ከኣ፡ ኣብዚ ዓለም ብቴክኖሎጂን መራኸቢ ብዙሓንን ዳርጋ ናብ ሓደ ቁሸት እትልወጠሉ ዘላ እዋን፡ ሓቅነቱ ዘይተጻረየ ፍልጠትን ሓበሬታን ዓጋቲ ስኢኑ ናብ ኩሉ ዓለም ዝዝርግሓሉ፡ ፍትወት ዓለም ዝገነነሉ፡ ዓለም ብጽቡቕ ኣስማት ሓጢኣት ንደቂ ሰባት እትሸጠሉ ዘላ መዋእል፡ ሰይጣን ከኣ መሳርሒኡ ኪኾኑ ርእሶም ብዝወፈዩ ሰባት ጌሩ ብዝልዓለ ደረጃ ዝንቀሳቐሰሉ ዘመን እዩ። ሓቂ እዩ ወዲ ሰብ ካብ ዝፍጠር ጀሚሩ ናብርኡ ከምሓይሽ ወትሩ ምስ ጸዓረ እዩ፤ ኣብ ኩሉ ዓውድታት ዝተራእየ ምዕባለ ናብራ ደቂ ሰባት እቕሊልዎን ለዊጥዎን እዩ። ኩላትናውን ተጠቀምቲ ናይዚ ምዕባለዚ ብምዃንና ነቶም ንመዋእሎም ጽዒሮም ኣብዚ ዘብጽሑና ነመስግኖም።

ነገር ግን ሓጢኣትውን ብእኡ መጠን ሰፊሑን በዚሑን ይርከብ። ምዕባለ ምንጪ ሓጢኣት እዩ ክንብል ኣይንኽእልን፡ ሓጢኣት ዝበዝሓሉ ምኽንያት ሰባት ካብቲ ዘልኣለማዊ ህይወት፡ በቲ ከም ዕንባባ መሮር ኣሎ እናበልካዮ ዝቅህም ግዝያዊ ዓለማዊ ህይወት ስለእንታለል እዩ። ናብራ ዓለም ኣብ ዝጥዕመሉ እዋን፡ ነገራዊ ሃብቲ ዓለም ብዝያዳ ክስሕበናን ካብ ፈጣሪና ከርሕቀናን ከምዝኽእል ግን ርዱእ እዩ። ስለዚ ምዕባለ እምበኣር ፈታኒ እዩ። እብ ውሽጢ ምዕቡል ዓለምን መነባብሮን ኴንካ ምስ ኣምላኽካ ጥቡቕ ህይወት ኪህልወካ ኸኣ ድርብ ጻዕርን ተወፋይነትን የድሊ። ስለዚ እምበኣር ዘመን ብዘመን ኪትካእ ከሎ እቲ ነገራዊ ሃብቲ ዓለም እንዳበዝሐ ኣብዝኸደሉ እዋን መንፈሳውነትን እምነትን ይደክም ምህላዉ ብዓይንና እንርእዮ፡ ኣብ ነፍሲወከፍናውን እንምኮሮ ዘሎና ዕለታዊ ተግባር እዩ። ጐይታ ኢየሱስ ክርስቶስውን እዚ ፈሊጡ ይመስል “…ወዲ ሰብ ምስ ዚመጽእ ግና፡ እንድዒ እምነት ደኾን ኣብ ምድሪ ኺረክብ እዩ?” (ሉቃ 18፡8) ኪብል ዘጠንቀቐና።

እዚ መሪሕ ጥቕሲ’ዚ ንህልዉ ኩነታት ኤርትራ ኦርቶዶክሳዊት ተዋሕዶ ቤተክርስትያን ብዝምልከትውን ዝገልጾ ሓቂ ኣሎ። ካብ መፋርቕ 2005 ዓመት ጀሚሩ ቤተክርስትያንና ካብቲ ጥንታዊ መገዳ ኣላጊሳ እያ ትርከብ። ቤተክርስትያንና ምስ ነጻነት ሃገርና ምምሕዳራዊ ነጻነት ረኺባ ኣብ ዓዲ ይኹን ኣብ ስደት ዝነብር ህዝብና፡ ኣብ ዘመነ መግዛእቲ ርእይዎ ዘይፈልጥ መንፈሳዊ ኣገልግሎት፡ ፍቕርን ሓድነትን ኪረክብ ብምጅማሩ ሓጎሱ ልዑል እዩ ነይሩ። እዚ ትንሣኤ ቤተክርስትያን ዘተስፉ ኣገልግሎት ግን ጸላእቲ ኣጥርዩ፡ ሰብ ብገርሁ ከኣ ምኽሪ ጸልማት ተወድዩ ቀስ ብቐስ ኣብ ግብሪ ስለዝውዓለ፡ ሎሚ ቤተክርስትያንና ካብ መገዳ ወጺኣ ሓርንታን ኣንፈታን ኣጥፊኣ ትርከብ። እቲ ብ2002 የካቲት ብመንግስቲ ኤርትራ ንኽሕግዘኩም ምሁር ሰብ ሂብናኩም ኣሎና ተባሂሉ ዝመጸ ውልቀ ሰብ (ኣቶ ይፍታሀ ቀሺ ዲሞጥሮስ) ብዓል ግዜ፡ ገባርን ሓዳግን ኮይኑ ይርከብ።   

እቲ ንዘመናት ዝመርሓና ሕጊ ቤተክርስትያን ብኢደወነኑ ቀይሩ፡ ጭዋ ሰብ “ኣነ ዋና ኣማሓዳሪ ቤተክርስትያንኩም እየ” ብምባል ብሕሉፍ ድርቅና ባዕሉ ኪምርሕ ስለዝጀመረ፡ ብተደጋጋሚ ዓለም ለኻዊ ቀኖና ቤተክርስትያን ተጋሂሱ። መጀመርያ ብገርህነት ዝተፈጸመ ጌጋ እዩ ዝመስል ዝነበረ፡ ግዜ ከምዝገለጾ ግን ነቲ ጥንታዊ ኃይማኖት ንምድኻም ኮነ ኢልካ መደብ ወጺእዎ ዝተተግበረን ዝትግበር ዘሎን ምዃኑ ተጋሂዱ። ከምሳዕቤኑ ቤተክርስትያን ኤርትራ ብፖለቲከኛታት ተጨውያ ኣብ ማሕዩር ትርከብ፡ ካብ ጥንታዊ መገዳን ሕጋን ስለዝወጸት ከኣ ካብ ኩለን ኣሓት ኦርየንታል ተዋህዶ ቤተክርስትያናት በይና ተፈልያ ትርከብ ኣላ። እቲ ዝፈረሰ ሕጊ ጥንታዊ እዩ፤ ኦርቶዶክስን ካቶሊክን ቅድሚ ምፍልላዮም፡ ብሓደ እንከሎዉ ኣብ ጉባኤ ንቅያ (325 ዓም) ዘቖምዎ ሕጊ ስለዝኾነ ከኣ ኣብዚ ሕጂ እዋን መራሕቲ ኦርቶዶክሳዊት ተዋሕዶ ቤተክርስትያን ኤርትራ ምስ ኣብ ብምልእታ ዓለም ዘሎዋ ኣብያተ ክርስትያናት (ንኣብነት ዓለም ለኻዊ ማሕበር ቤተክርስትያናትን) ርክብ የብሎምን። ሳዕቤኑ ልክዕ ከምቲ እቲ ቅድሚ 2600 ዓመታት ዝተዋህበ ህያው ቓል እግዚኣብሔር ኮይኑ፡ ኣብ ሞንጎ ህዝብና ሕንፍሽፍሽን ቅድሚ ሕጂ ተራእዩ ዘይፈልጥ ባእስን ክርክርን ኣስዒቡ። እቲ ነገር ግብረ-ኣረማውያን ምዃኑ እንዳተቐልዐ ምስ ከደ ከኣ ነቶም መሃዝቱን ተግበርቱን ድቃስ ለይቲ ከሊእዎም፡ መመሊሱ ከምዝባራዕ ሓዊ ኮይንዎም ኣሎ። ሕጊ ኣፍሪስካ ሰላምን ሓድነትን ህዝቢ ኪርከብ ኣይከኣልን እዩ።

3ይ ፓትርያርክ ኣቡነ እንጦንዮስ ንውሉደ ክህነት፡ ብምሉኡ ምእመናን ኦርቶዶክሳዊት ተዋሕዶ ቤተክርስትያን ኤርትራን ኩላተን ኣሓት ኣብያተ ክርስትያናትን ኣብ ዝለኣኽዎ ቅሉዕ ደብዳበ፡ ምስ እዚ ሒዝናዮ ዘሎና ዓብዪ ኣርእስቲ፡ ዝኸይድ፡ ሓደ ረዚን ቃል ተዛሪቦም “ሕጊ እንተረጊጽካዮ ተመሊሱ እዩ ዚረግጸካ”። ሓቅነትዚ ቃልዚ ዕለት መጸት ኣብ ቅድሚ ዓይንና ንርእዮ ኣሎና። እቶም ሕጊ ትጥሕሱ ኣሎኹም፡ እዚ ትፍጽምዎ ዘሎኹም ሳዕቤኑ ከቢድ እዩ፡ ናብ ልብኹም ተመለሱ እናበሉ ዝመኸሩ (ናይ ግብጺ ቤተክርስትያን፡ ንኡስ ሃገረ ስብከት ሰሜን ኣመሪካ፡ ኣብ ዓዲ ዝርከቡ ዳርጋ ዝርካቦም ሊቃውንቲ ቤተክርስትያን ኤርትራ፡ ኣብ ዝተፈላላየ ክፍለ ዓለማት ዘሎዉ ውሉደ ክህነትን) ሰማዒ ግን ኣይሰኣኑን። ምንጭን ኣንፈትን እቲ ሓደገኛ ጉዳይ ዘስተውዓሉ ብፁእ ወቅዱስ ኣቡነ እንጦንዮስ ከኣ ድሕሪ ተደጋጋሚ መጠንቐቕታ ውግዘት ኣንቢሮም። ብዙሓት ከኣ ንሕና ብፓትርያርክ እንጦንዮስ ኣብ ዝተነብረልኩም ውግዘት ኣይንኣቱን ብምባል ኣብቲ ጥንታዊ መገዶምን ሕጎምን ዝጸንዑ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝርከቡ ሊቃውንቲ ነታ ንመዋእሎም ዘገልገልዋ ቤተክርስትያን ዳግማይ ኣጸዳ ከይረግጹ ብበዓል ግዜ ኣቶ ዮፍታሀ ተኣጊዶም። ኣብ ስደት ዝርከቡ ኣቦታት ከኣ ሕግና ይከበረልና ስለዝበሉ ከቢድ ፈተና ገጢሞዎም፤ ኣምላኽ ምስቶም ሰብ ሓቂ ስለዝኾነ ግን ንኹሉ ጸለመን ተጻብኦ ፖለቲከኛታትን ሰጊሮም ሎሚ ንህዝብና ሞዕቆብን ተስፋን ኮይኖምዎ ይርከቡ።

እቲ ዘገርም ክኣ ኣብ ስደት ንዘለዋ ኣብያተ ክርስትያናትውን ከዐኑ ብኣቶ ዮፍታሀ ዝተወጠነ ሕቡእ ኣጀንዳ ቅድሚ 4 ዓመት (ሓምለ 2005)፡ ኣብዚ መበል 11 ዓመት ጉባኤና ንፍጽመሉ ዘሎና ናይ ሰላም ደብሪ ቅዱስ ታቦት’ዩ፡ ሓይሊ መድኃኔ ዓለም ኸሺሕዎ። ንኡስ ሃገረ ስብከት ዕላማ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት ከኣ ብዙሓት ምሁራትን ምኩራትን ውሉደ ክህነት ዝርከብዎ፡ ኣብ ስደት ንዝርከብ ህዝቢ ካብ ምጥርናፍ ሓሊፉ፡ ንዓድናን ገዳማትናን ብተግባር ርኡይ ዝኾነ ሓገዝ ከበርክት ብምጅማሩ ብዙሓት ትንሣኤ ቤተክርስትያን ዝምነዩ ተስፋ ዘንበርሉ ጉባኤ ስለዝኾነ እዩ። ብተወሳኺ ነቲ እቶም መፍርስቲ ሕግን ለኣኽቶምን ክትግብርዎ መዲቦምዎ ዝነበሩ ዕንወት ኢዱ ኣጣሚሩ ከምዘይርእዪ ብኣግኡ ፈሊጦምዎ ስለዝነብሩ እዮም። 

እምበኣር እዚ ናይ ሎሚ ዓመት መንፈሳዊ ንግደት፡ ሓቅነትዚ መሪሕ ጥቕሲ ብግብሪ ዝገልጽ ስለዝኾነ ታሪኻዊ እዩ። ንኡስ ሃገረ ስብከት ብ2000 ዓ.ም ብብጹእ ወቅዱስ ኣቡነ ፊሊጶስ ተባሪኹ ብወግዒ ኣገልግሎቱ ካብ ዝጅምርን ቅድሜኡን ተበጊሱ፡ ንመበል 11 ዓመት ዝፍጸም ዘሎ፡ ዓመታዊ ጉባኤ ኣመንቲ ኦርቶዶክሳዊት ተዋሕዶ ኣብ ሰሜን ኣመሪካ፡ ሎሚውን ብክብ ዝበለ ምድላዋት ኣብ ደብረ ሰላም መድኃኔ ዓለም ዋሽንግተን ዲሲ፡ ካብ ሓምለ 29 - ነሓሰ 02/2009 ኪካየድ እዩ (ዝርዝር መደባት ዝገልጽ ሓፈሻዊ መርኃ 2009 ተመልከት)።

ንሎሚ ዓመታዊ መምሪሕትና ኪትከውን ዝተመርጸት ጥቕሲ ከኣ “ኣብ ቀራና ጎደናታት ደው ኢልኩም ተመልከቱ፡ እቲ ጥንታዊ መገድታትን እቲ ጽቡቕ ጎደናን ኣየናይ ምዃኑ ሕተቱ እሞ ብኣኡ ተመላለሱ፡ ሽዑ ንነፍስኹም ዕረፍቲ ኽትረኽቡ ኢኹም’’። እትብል ካብ ትንቢት ኤርምያስ 6፡16 እያ። ንምክትታሉ ምእንቲ ክጥዕም ኣብዞም ዝስዕቡ ክፍልታት ተዳልያ ትቐርብ ኣላ።